ارگ هرات
ارگ هرات که بر فراز شهر قدیم برافراشته است، قرن هاست که با نگاه مهیج خود شاهد موفقیت ها و شکست های هرات بوده است. قدیمی ترین ساختمان در هرات، اعتقاد بر این است که بر روی پایه های قلعه ساخته شده توسط اسکندر مقدونی قرار دارد. از زمان ساخت تا سال ۲۰۰۵ که ارتش افغانستان آن را به وزارت اطلاعات، فرهنگ و گردشگری ارائه کرد و برای اولین بار درهای خود را به روی خارجی ها گشود، به عنوان مقر قدرت، پادگان نظامی و زندان خدمت کرده است. ارگ بر روی یک تپه مصنوعی ساخته شده است و ۲۵۰ متر از شرق به غرب امتداد دارد. ۱۸ برج آن بیش از ۳۰ متر بالاتر از سطح خیابان قرار دارند و دیوارهایی با ضخامت ۲ متر دارند. یک خندق زمانی دفاع را تکمیل کرد، اگرچه در سال ۲۰۰۳ برای ایجاد یک پارک عمومی در محوطه تخلیه شد. بنای کنونی عمدتاً توسط شاهرخ در سال ۱۴۱۵ ساخته شد، پس از آنکه تیمور آنچه را که چنگیز خان کوچک باقی گذاشته بود به زباله‌دانی برد.قلعه اختیار الدین را ارگ بالاحصار هم نامیده میشود که در معنی قلعه ای کوچک در میان قلعه ای بزرگ است که محل زندگی حاکم یا پادشاه میباشد قلعه در قسمت شمالی شهر بین محل قطبیچاق و محله بردارانیها بر روی پشته ای بلند واقع شده .قلعه اختیار الدین حدود (۵۰۰۰) متر مربع مساحت دارد و بلند ترین نقطه آن ۲۰ متر میباشد . در حال حاضر دارای ۱۳ برج میباشد این بنا از خشت خام ساخته شده است این بنا در قرن هفتم توسط اختیار الدین مرمت شد وپس از خرابی های زمان مغولان مجدداً توسط ملک فخر الدین کرت تعمیر شد قلعه اختیار الدین بدلیل مرکزیت حکومتی و نظامی همیشه مورد تخریب و صدمات نیرو های مهاجم بوده است پس از حمله (۷۸۳ هـ .ق) و تصرف شهر هرات توسط وی صدماتی بر آن وارد شد و تا زمان حکومت شاهرخ در هرات به همان شکل باقی ماند و در سال (۸۱۸ هـ .ق) (۱۴۱۶ م ) توسط شاهرخ پسر تیمور مجدداً مرمت شد .
در این زمان، نمای بیرونی با خط کوفی به یاد ماندنی شعری پوشانده شده بود که عظمت قلعه را اعلام می کرد. متأسفانه بیشتر این کاشی کاری در قسمت کوچکی از دیوار شمال غربی، به اصطلاح «برج تیموری» از بین رفته است. لرزش های زمان به ناچار آسیب زیادی به سیتادل وارد کرد. فاتحان مکرر ارگ را غارت کردند و مردم محلی به تیرهای بام با ارزش و آجرهای پخته شده احترام گذاشتند. بزرگترین تحقیر در سال ۱۹۵۳ زمانی رخ داد که فرمانده ارتش هرات دستور تخریب کامل آن را داد تا پایگاه نظامی خود را در حومه شهر منتقل کند. فقط مداخله مستقیم ملک ظاهر شاه باعث توقف ویرانی شد. بی توجهی بعدی باعث فروریختن چندین بخش شد. یک برنامه نوسازی گسترده در دهه ۱۹۷۰ راه اندازی شد که تنها دو ماه قبل از تهاجم شوروی تکمیل شد. بازدیدکنندگان از ورودی مدرن غربی به محوطه پایینی سیتادل وارد می شوند. بیشتر این بخش در حال حاضر بسته است.این قسمت به شدت مستحکم‌ترین قسمت ارگ است و چاه‌های مخصوص به خود را دارد که برای مقاومت در برابر محاصره به مدافعان استفاده می‌شد. کاوش های باستان شناسی همچنان در حیاط اصلی ادامه دارد. در سمت چپ، یک حمام کوچک با دیوارهای زیبا اما آسیب دیده وجود دارد که گل و طاووس را نشان می دهد. بزرگترین جاذبه، دیوار پرده‌ای عظیم سیتادل است که بالای آن نرده‌ها قرار دارد. مناظر فوق العاده ای از هرات، به سمت جنوب به سمت چهار سو و شمال به مناره های مجتمع مصلی ارائه می دهد. همچنین می توان آخرین بقایای دیوارهای شهر قدیمی را مشخص کرد. در کنار دروازه غربی موزه کوچکی وجود دارد که در زمان تحقیقات هنوز افتتاح نشده بود.
از نمادهای هنری تا دژ نظامی
به مانند هر آثار تاریخی، ارگ هرات نیز هنرهای زیبایی را که نشانگر خلاقیت زمانه ساخت این اثر بوده، بر روی خود دارد و به عنوان نشانه های تاریخ زنده این منطقه هرچند با زخم های بسیار امانت دار این خلاقیت های هنری تاکنون بوده است. چنانچه که برج های قلعه اختیارالدین در زمان تیموریان(شاهرخ) دارای تزئینات کاشیکاری و بقایای حاضر کاشیگاری نشانگر آن است که کتیبه ای عظیم به خط ثلث بر روی بدنه قلعه کار شده بود و همچنین روی دو برج در حال حاضر این تزئینات به چشم می خورد. در پایین برج نیز کتیبه ای به خط کوفی سفید کار شده و در قسمت بالا در میان گره های ترنجی شکل باخطوط کوفی بنائی روبرو هستیم که به نظر بعضی منابع در دوره تیموریان داخل قلعه، اتاقی وجود داشته که اتاق زرنگار نامیده می شود که تمامی دیوارها و سقف ها نقاشی و تزئین شده بودند که متاسفانه امروزه وجود ندارد.
از طرف دیگر، این قلعه در طول تاریخ به عنوان محل قدرت، پادگان و یا هم زندان کاربرد داشته است که ای امر ای قلعه را در برابر حوادث مختلف قرار داده است. به طوری که قلعه اختیارالدین بدلیل مرکزیت حکومتی و نظامی همیشه مورد تخریب و صدمات نیروهای مهاجم بوده است. پس از حمله ۷۸۳ ه.ق و تصرف شهر هرات توسط وی صدماتی بر آن وارد شد و تا زمان حکومت شاهرخ در هرات به همان شکل باقی ماند و در سال ۸۱۸ ه.ق توسط شاهرخ پسر تیمور مجدداً مرمت شد. همچنین این بنا به جای مانده از روزگار اسکندر مقدونی در سال (۳۳۰) نیز خوانده می شود. بنابر روایتی عامیانه اسکندر پس از تصرف شهر آرتا کوآنا(هرات امروزی) در آنجا این دژ را برای نظامیان خود ساخت که بقایای آن هنوز باقی است. هدف از ساختن این دژ، حفظ نظامیان از شورش احتمالی مردم شهر در برابر سلطه مقدونی ها بود. قبل از اینکه اسکندر از هندوکش عبور کند، از بلخ به طرف هرات لشکر کشیده و مدت دو سال در این شهر و اطراف آن اقامت گزید. هردولد لمپ نویسنده آمریکایی می گوید: هنگامی که اسکندر به طرف جنوب می رفت به منطقه ای رسید که شهری بنام هرات در آنجا وجود و یکی از شهرهای موسوم به اسکندریه را در این منطقه بنا کرد و سربازان ناتوان و سوداگران را در آنجا ساکن کرد و دیواری اطراف این شهر بنا کرد که به صورت موقت وسیله دفاع شهر باشد. اما این ارگ به مانند بسیاری از آثار تاریخی دیگر در افغانستان از گزند حوادث مصون نمانده و غارت ها، بی توجهی ها و تخریب هایی را به خود دیده است. هرچند که تلاش هایی برای بازسازی و مرمت آن صورت گرفته است. به طوری که در اواخر دوره محمدظاهرشاه و دوران سردار داوودخان بودجه ای برای بازسازی آن اختصاص دادند که در پایان دوره داوودخان دوباره احیا و بازسازی شد. این قلعه در زمان داوودخان توسط یونسکو شروع به مرمت آن گردید که متاسفانه به دلیل روی کار آمدن رژیم کمونیستی نیمه کاره ماند. اما بزرگترین ویرانی در سال ۱۹۵۳ زمانی رخ داد که فرمانده ارتش هرات دستور تخریب کامل آن را داد تا پایگاه نظامی خود را در حومه شهر منتقل کند. فقط مداخله مستقیم ظاهرشاه باعث توقف ویرانی شد. بی توجهی بعدی باعث فروریختن چندین بخش شد.
