گنبد آجری کاووس یکی از معروف‌ترین آثار معماری ایرانی است که در شمال ایران، در استان گلستان و در شهرستان کاووس قرار دارد. این بنا در دورهٔ قاجار ساخته شده و از نظر معماری، فرهنگ و تاریخی بسیار ارزشمند است.
این گنبد، به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان کاووس، هر ساله مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. این بنا از طریق جادهٔ آزادگان قابل دسترسی است و با داشتن امکانات رفاهی و گردشگری مناسب، به گردشگران ارائه می‌شود.
گنبد آجری کاووس، با طراحی منحصر به فرد و معماری زیبا، یکی از آثار برجستهٔ ایرانی است که حتماً برای دیدن آن، سفر به شمال ایران را پیشنهاد می‌کنم.
- تاریخچه ساخت گنبد کاووس
گنبد آجری کاووس در دورهٔ قاجار ساخته شده است. بر اساس تحقیقات تاریخی، این گنبد در سال ۱۲۹۵ هجری قمری (۱۸۷۸ میلادی) توسط میرزا حسین خان معروف به کاووس السلطان، فرماندار ناحیهٔ کاووس و محمدآباد، ساخته شد.
میرزا حسین خان کاووس السلطان، فرماندار منطقهٔ کاووس و محمدآباد بود و برای نشان دادن قدرت و ثروت خود، این گنبد را به عنوان نشانهٔ قدرت و جلال ساخت. این بنا به عنوان مقبرهٔ خاندانش و همچنین محلی برای تجلیل از او و خانوادهٔ او در نظر گرفته شد.
گنبد آجری کاووس با استفاده از آجرهای قرمز و سفید ساخته شده است و طراحی آن نیز به سبک معماری ایرانی است. این بنا به عنوان یکی از آثار معماری برجستهٔ قاجاری شناخته می‌شود و ارزش تاریخی و فرهنگی بالایی دارد.
از آن زمان تا به امروز، گنبد آجری کاووس به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم در استان گلستان و شمال ایران شناخته می‌شود و هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند.
- ارتفاع و ویژگی های گنبد کاووس
ارتفاع گنبد آجری کاووس حدوداً ۲۵ متر است. این ارتفاع شامل بخش زیرزمینی گنبد نیز می‌شود. بنا به صورت مخروطی شکل است و با استفاده از آجرهای قرمز و سفید ساخته شده است. در قسمت بالایی گنبد، یک قبهٔ بزرگ و قوس‌هایی با طرح‌های هندسی زیبا قرار دارد.
از نظر معماری، این ارتفاع مناسب و تاثیرگذار بر جلال و زیبایی بنا است. همچنین، ارتفاع بالای گنبد به آن اجازه می‌دهد که از راه دور قابل مشاهده باشد و به عنوان یک نماد و علامت شهرستان کاووس شناخته شود.
این گنبد با آجرهای ویژه دنباله‌‌دار کفشکی ساخته شده و دو پوسته است. گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و از آجر معمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله‌‌دار.بدنه گرد بیرونی گنبدکاووس دارای ۱۵ تَرَک (دندانه نود درجه) است (همانند ستاره ده پر) این ترک‌‌ها که در سمت‌‌های آن و به فاصله‌‌های برابر از یکدیگر قرار دارند، از پای بست بنا آغاز و تا زیر سقف گنبدی ادامه می‌‌یابد و میان این ترک ها با کوهه ای آجری پر شده است.نمای معماری گنبد آجری کاووس بسیار زیبا و منحصر به فرد است. این گنبد در سبک معماری ایرانی قاجاری ساخته شده است. در طراحی و ساخت این بنا از آجرهای قرمز و سفید استفاده شده است که ترکیبی بسیار زیبا ایجاد می‌کند.
نمای خارجی گنبد کاووس شامل یک مخروط بزرگ است که در قسمت بالایی آن، قبه‌ای بزرگ و زیبا قرار دارد. قبه با طرح‌های هندسی و نقش‌های زیبا تزئین شده است. همچنین، در نقاط مختلف این گنبد، ستون‌ها و قوس‌هایی با طرح‌های معماری زیبا قرار دارند که به زیبایی کلیه بنا اضافه می‌کنند.
نمای داخلی گنبد کاووس نیز بسیار زیباست. در داخل گنبد، طرح‌های هندسی و نقوش معماری ظریفی بر روی دیوارها و سقف وجود دارد. همچنین، از آینه‌کاری و کاشی‌کاری زیبا در تزئینات داخلی استفاده شده است که به زیبایی و جلال بنا افزوده است.
نمای خارجی و داخلی گنبد کاووس با ترکیبی از آجرهای قرمز و سفید، طرح‌های هندسی زیبا و نقوش معماری منحصر به فرد تزئین شده است. این ترکیبات باعث می‌شود تا گنبد کاووس به عنوان یکی از آثار معماری برجستهٔ قاجاری شناخته شود و جذابیت بسیاری برای بازدیدکنندگان و گردشگران ایجاد کند.
- هدف از ساخت گنبد کاووس
نظرات و روایت‌های گوناگونی درباره ساخت این بنای پرابهت مطرح شده اما نمی‌توان هیچ‌کدام را به صورت قطعی مورد تأکید قرار داد.برخی معتقدند که ممکن است این بنا آرامگاه قابوس بن وشمگیر بوده باشد که البته این موضوع بیشتر در تاریخ شفاهی بدان اشاره می‌شود. با این حال هنوز دلایل مستندی از این که آیا الزاماً تابوت قابوس در داخل برج بوده یا نه، موجود نیست. در برخی از کتاب‌ها نیز گفته شده تابوت معلقی که متعلق به قابوس ابن وشمگیر، از زیر گنبدی این بنا آویزان بوده که در دوره‌های بعدی چون از نظر شرعی مشکل داشت، پایین آورده و در خاک دفن شده است، اما هیچ کدام از این موارد به صورت قطعی ثابت نشده است. از طرفی این افراد معتقدند مشخصه‌های زیر گنبد نشان می‌دهد که برای آویز شدن چیزی ساخته شده و یا اینکه در گذشته چیزی بدان آویز بوده و نورگیرهای زیر گنبدی هم موید این موضوع بوده، اما همه این‌ها در حد قصه است.
