یخچال های باستانی یخ ساز در صحرا
قبل از اختراع یخچال و فریزر، که یک اختراع نسبتا مدرن است، یخ یک کالای باارزش بود که به آسانی به دست نمی آمد یا ساخته نمی شد، به خصوص در تابستان.
در گستره‌های خشک کویر ایران ، فناوری باستانی مبتکرانه‌ای به نام یخچال کشف شده است که رویکرد پیچیده‌ای را برای یخ‌سازی به ۴۰۰ سال قبل از میلاد نشان می‌دهد.
این سازه‌ها که در سراسر ایران پراکنده شده‌اند، به‌عنوانیخچال های ابتدایی عمل می‌کردند که از سیستم خنک‌کننده‌ای برای حفظ یخ در طول سال استفاده می‌کردند.
یخچال که در زبان فارسی به معنای گودال یخی است، دارای گنبدی متمایز است که فضای زیرزمینی وسیعی را در خود جای داده است. یخچال که با مواد ضخیم و مقاوم در برابر حرارت ساخته شده بود، از سیستم خنک کننده تبخیری بالای زمین استفاده می کرد.
هوای سرد که در هماهنگی با آب و هوای طبیعی کار می‌کرد، از ورودی‌های پایه وارد می‌شد، در حالی که طراحی مخروطی، گرمای باقی‌مانده را از طریق دهانه‌های قله خارج می‌کرد. فرآیند یخ سازی در حوضچه های کم عمقی که هر شب از کانال های آب شیرین پر می شد آغاز شد.
حوضچه‌ها که با دیوارهای سایه‌دار در برابر اشعه‌های خورشید محافظت می‌شوند، در طول شب‌های زمستان یخ می‌زدند. سپس یخ برداشت شده از مواد محلی مانند خشت ، خاک رس، سفیده تخم مرغ، موی بز، آب لیمو و ملات مقاوم در برابر آب به نام سابروژ به یخچال منتقل شد.
این سازه‌های قابل توجه نقش حیاتی در حفظ غذا، نوشیدنی‌ها و احتمالاً خنک‌کردن ساختمان‌ها در طول ماه‌های سوزان تابستان داشتند. امروزه ۱۲۹ یخچال به عنوان نشانه های تاریخی نبوغ ایرانی باستان باقی مانده اند.
